Ρεπορτάζ: Γεωργία Χατζηγρηγορίου
Η ελληνική γεωργία, ένας από τους ζωτικότερους πυλώνες της εθνικής οικονομίας, βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με μια σειρά προκλήσεων, με την κλιματική κρίση να αναδεικνύεται σε έναν από τους πλέον απειλητικούς παράγοντες. Οι έντονες και άκαιρες βροχοπτώσεις, οι καύσωνες, οι παγετοί και οι χαλαζοπτώσεις αποτελούν πλέον συχνό φαινόμενο, αφήνοντας πίσω τους κατεστραμμένες παραγωγές και αγρότες σε απόγνωση. Το δράμα αυτό εκτυλίσσεται με ιδιαίτερη ένταση στους νομούς Ημαθίας και Πέλλας, καρδιά της ελληνικής ροδακινοπαραγωγής, όπου, σχεδόν έναν χρόνο μετά τις καταστροφικές βροχοπτώσεις του Αυγούστου του 2024, οι πληγείσες καλλιέργειες παραμένουν αναποζημίωτες, θέτοντας σε κίνδυνο την επιβίωση χιλιάδων αγροτικών νοικοκυριών.
Το θέμα αυτό αναδείχθηκε με έμφαση στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, μέσω επίκαιρης ερώτησης του Βουλευτή Ημαθίας της «Ελληνικής Λύσης», κ. Βασιλείου Κοτίδη, προς τον Υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Η συζήτηση αποκάλυψε όχι μόνο την αγωνία των παραγωγών αλλά και τις πολυπλοκότητες των ευρωπαϊκών και εθνικών πλαισίων αποζημιώσεων, θέτοντας επί τάπητος το ερώτημα της πολιτικής βούλησης απέναντι σε μια διαρκή κρίση.
Το Χρονικό της Καταστροφής και οι Απλήρωτες Υποσχέσεις
Ο Αύγουστος του 2024 σηματοδοτήθηκε από σφοδρές και παρατεταμένες βροχοπτώσεις στην Ημαθία και την Πέλλα. Το φαινόμενο αυτό, που ακολούθησε μια περίοδο υψηλών θερμοκρασιών, επέφερε ολοκληρωτική καταστροφή στην παραγωγή ροδάκινου, αλλά και άλλων καλλιεργειών. Για τους αγρότες των δύο νομών, που ζουν από την καλλιέργεια των οπωροφόρων, η καταστροφή αυτή μεταφράστηκε σε ένα οικονομικό αδιέξοδο. Χωρίς το αναμενόμενο εισόδημα από την παραγωγή τους, αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στις καλλιεργητικές υποχρεώσεις της νέας περιόδου – την προμήθεια λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, εργατικών χεριών και άλλων απαραίτητων εισροών. Η καθυστέρηση στην καταβολή των αποζημιώσεων, σχεδόν ένα χρόνο μετά το συμβάν, έχει δημιουργήσει ένα κλίμα βαθιάς απόγνωσης και ανασφάλειας.
Η αγωνία των αγροτών εντείνεται από το γεγονός ότι οι υποσχέσεις που είχαν δοθεί τότε, παραμένουν ανεκπλήρωτες. Ο κ. Κοτίδης αναφέρθηκε συγκεκριμένα στις «σχετικές υποσχετικές δηλώσεις του Υφυπουργού του Υπουργείου σας, κου Σταμενίτη», ο οποίος είχε επισκεφθεί την περιοχή την επίμαχη χρονική περίοδο και είχε τοποθετηθεί δημοσίως για γρήγορη καταγραφή των ζημιών και δίκαιη καταβολή αποζημιώσεων. Η μη τήρηση αυτών των δεσμεύσεων, σε συνδυασμό με την απουσία ορατής πρόβλεψης για αποζημιώσεις των ροδάκινων στο πλαίσιο του Μέτρου 23, έχει προκαλέσει «μεγάλη απογοήτευση» στους αγροτο-παραγωγούς. Παρά το ότι η συγκεκριμένη κατηγορία καλλιέργειας είχε συμπεριληφθεί αρχικά στα αιτήματα προς αποζημίωση του ως άνω Μέτρου, η σημερινή κατάσταση εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την πολιτική βούληση στήριξης του συνόλου των πληγέντων αγροτών.
Το Αίνιγμα του Μέτρου 23: Περιορισμοί και Ιεραρχήσεις
Ο Υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κ. Ιωάννης Ανδριανός, απαντώντας στην ερώτηση του κ. Κοτίδη, αναγνώρισε το «ιδιαίτερο και σταθερό ενδιαφέρον» του για την έγκαιρη και ουσιαστική στήριξη των παραγωγών και τη «συναισθανόμενη αγωνία» τους. Ωστόσο, η απάντησή του εστίασε στους περιορισμούς που θέτει το πλαίσιο του Μέτρου 23, καθιστώντας «αδύνατη αυτή τη στιγμή την προσθήκη νέων καλλιεργειών».
Ο κ. Ανδριανός διευκρίνισε ότι το Μέτρο 23 δεν αποτελεί ένα εθνικό μέτρο ενίσχυσης με κριτήρια και προϋπολογισμό που καθορίζει αποκλειστικά η χώρα μας. Πρόκειται για μια έκτακτη πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη στήριξη του πρωτογενούς τομέα έναντι των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, η οποία διέπεται από τρεις συγκεκριμένες προϋποθέσεις:
-
Χρονικό πλαίσιο ζημιών: Οι επιλέξιμες καλλιέργειες πρέπει να έχουν υποστεί ζημιές από φαινόμενα σχετιζόμενα με την κλιματική αλλαγή κατά το διάστημα 1 Ιανουαρίου 2024 έως 31 Δεκεμβρίου 2024.
-
Τεκμηρίωση: Πρέπει να υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση των αιτίων και των μειωμένων αποδόσεων.
-
Προϋπολογισμός: Ο προϋπολογισμός του μέτρου δεν μπορεί να ξεπερνά το 10% της συνεισφοράς του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) για τα έτη 2021-2022, και πρέπει να προκύπτει από πόρους μέτρων που παρουσίασαν υποεκτέλεση. Για την Ελλάδα, αυτό το 10% μεταφράζεται σε μέγιστο ύψος χρηματοδότησης 142,8 εκατομμυρίων ευρώ από ενωσιακούς πόρους. Αυτό το ποσό αυξάνεται στα 178 εκατομμύρια ευρώ με την εθνική συμμετοχή.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, η ηγεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης αποφάσισε να κατευθύνει την ενίσχυση σε καλλιέργειες που ζημιώθηκαν από τα σημαντικότερα φαινόμενα του 2024, όπως ξηρασία λόγω καύσωνα, έντονες και άκαιρες βροχοπτώσεις σε συνδυασμό με καύσωνα και χαλάζι στο προανθικό στάδιο (όπως στην Πιερία). Σύμφωνα με τον Υφυπουργό, αξιοποιήθηκαν τα πλέον επίσημα και μη αμφισβητήσιμα στοιχεία των εκθέσεων των επιτροπών του ΕΛΓΑ (ΚΟΕ).
Για την περίπτωση των ροδάκινων της Πέλλας και της Ημαθίας, ο κ. Ανδριανός δήλωσε ότι «δεν υπήρξαν άμεσες ζημιές καλυπτόμενες από τον ασφαλιστικό κανονισμό του ΕΛΓΑ». Παρόλο που ο ΕΛΓΑ και η ΔΑΟΚ παρακολούθησαν την εξέλιξη της καλλιέργειας, η έκθεση της περιφερειακής επιτροπής ΚΟΕ ανέδειξε μικρότερη παραγωγή από το 30%. Το ποσοστό αυτό, σύμφωνα με τον Υφυπουργό, κατέστησε ανέφικτη την υψηλή ιεράρχηση της συγκεκριμένης ζημιάς στον κατάλογο των προς ένταξη καλλιεργειών.
Ωστόσο, ο κ. Ανδριανός τόνισε ότι άλλες καλλιέργειες και των δύο νομών, τόσο της Πέλλας όσο και της Ημαθίας, που πληρούσαν καλύτερα τις απαιτούμενες προϋποθέσεις, εντάχθηκαν στο μέτρο. Ανέφερε ενδεικτικά το βαμβάκι, το κάστανο, το αμύγδαλο, το αχλάδι, τον ηλίανθο, το αμπέλι (οινοποιίας και επιτραπέζιο), τον αραβόσιτο, τα φασόλια και τη μελισσοκομία. Στην Πέλλα, εντάχθηκαν επίσης οι μόνιμες καλλιέργειες των δημοτικών ενοτήτων που επλήγησαν από χαλαζοπτώσεις Φεβρουαρίου-Μαρτίου του 2024 στο στάδιο της ανθοφορίας.
Ο Υφυπουργός επανέλαβε ότι «αυτή τη στιγμή δεν είναι δυνατή η προσθήκα νέων καλλιεργειών στο Μέτρο 23, καθώς έχει υποβληθεί επίσημα η πρόταση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βρίσκεται ένα βήμα πριν την τελική έγκρισή της». Επιπλέον, ο χρονικός ορίζοντας υλοποίησης του Μέτρου 23 είναι πολύ στενός, καθώς έχουν ήδη υποβληθεί οι αιτήσεις και έχει ξεκινήσει η διαδικασία της αξιολόγησής τους.
Οι «Δικλίδες» και η Αδικία: Η Αντίδραση των Αγροτών
Η απάντηση του Υφυπουργού δεν ικανοποίησε τον Βουλευτή κ. Κοτίδη, ο οποίος επανήλθε με σφοδρότητα, τονίζοντας ότι «η δουλειά του Υπουργείου και της Κυβέρνησης είναι να βρεθεί κάθε δυνατός τρόπος να αποζημιωθούν οι αγρότες μας έναν χρόνο μετά». Ο κ. Κοτίδης έκανε λόγο για «δικλίδες» και «κατάφωρη αδικία» για τους αγρότες της Ημαθίας και της Πέλλας, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους αγρότες της Πιερίας που έλαβαν 230 ευρώ ανά στρέμμα για τα ακτινίδια, δεν παίρνουν «τίποτα». «Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτός ο διαχωρισμός, αλλά για μια ακόμη φορά είμαστε στο περιθώριο. Δεν ξέρω ποιοι αγρότες είναι πρώτης κατηγορίας, δεύτερης και πιθανόν τρίτης», είπε χαρακτηριστικά, εκφράζοντας την απογοήτευση των τοπικών κοινωνιών.
Ο κ. Κοτίδης επέκτεινε την κριτική του και σε άλλα προβλήματα, όπως η μη ένταξη των «πολύπαθων αμπελουργικών περιοχών» της χώρας στο Μέτρο 23, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις. Υπογράμμισε ότι «η ζημιά είναι ζημιά και χρήζει αποζημίωσης, ανεξάρτητα τι έχει προκαλέσει αυτή τη ζημιά», θέτοντας το ερώτημα της ισότιμης αντιμετώπισης των πληγέντων αγροτών.
Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στο φαινόμενο της παραμόρφωσης των ροδάκινων τα δύο τελευταία χρόνια, για το οποίο «δεν υπάρχει πρόβλεψη αποζημίωσης». Ο κ. Κοτίδης τόνισε ότι τα παραμορφωμένα ροδάκινα «δεν πάνε ούτε για χυμό. Είναι εντελώς για πέταμα. Δεν υπάρχει καμία χρήση τους». Το φαινόμενο αυτό, σε συνδυασμό με τις βροχοπτώσεις, τον παγετό και το χαλάζι, οδηγεί τους αγρότες σε αδιέξοδο και τους αναγκάζει να αλλάξουν καλλιέργειες, αντικαθιστώντας το ροδάκινο με το ακτινίδιο, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης ή μελέτη από το Υπουργείο.
Η οργή των αγροτών της Ημαθίας εκφράστηκε και μέσω του προβλήματος άρδευσης (όπως διευκρινίστηκε από τον Υφυπουργό), καθώς, όπως ανέφερε ο κ. Κοτίδης, «δεν έχουν να ποτίσουν οι άνθρωποι, είναι με το σταγονόμετρο», κάνοντας λόγο για «εμπαιγμό και κοροϊδία».
Πολιτική Βούληση έναντι Δημοσιονομικών Περιορισμών
Στη δευτερολογία του, ο Υφυπουργός Ανδριανός επανέλαβε ότι το Μέτρο 23 δεν είναι το μοναδικό εργαλείο στήριξης, τονίζοντας ότι η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου «εξαντλούμε κάθε θεσμικό και δημοσιονομικό περιθώριο για τη στήριξη των παραγωγών που το χρειάζονται». Αναφέρθηκε στην αξιοποίηση «όλων των διαθέσιμων μέσων ενίσχυσης εθνικής ή ενωσιακής χρηματοδότησης, προκειμένου να καλύψουμε όσο το δυνατόν περισσότερους παραγωγούς και καλλιέργειες που πληρούν τις οριζόμενες κάθε φορά προϋποθέσεις».
Θύμισε, μάλιστα, ότι καλλιέργειες της Πέλλας και της Ημαθίας, όπως τα βερίκοκα, τα ροδάκινα (σε άλλες περιπτώσεις), τα σπαράγγια και τα μήλα, τα προηγούμενα χρόνια εντάχθηκαν σε ετήσια ή ad hoc προγράμματα κρατικών οικονομικών ενισχύσεων. «Όπως έχουμε αποδείξει, λοιπόν, θα συνεχίσουμε να διεκδικούμε κάθε δυνατότητα ενίσχυσης των παραγωγών που δοκιμάζονται. Αυτή είναι η αποστολή και η δέσμευσή μας», κατέληξε ο κ. Ανδριανός.
Επίλογος: Η Δύσκολη Εξίσωση της Αγροτικής Επιβίωσης
Η συζήτηση στη Βουλή αναδεικνύει τη δύσκολη εξίσωση που καλούνται να λύσουν οι αγροτο-παραγωγοί, αλλά και η Πολιτεία, στην εποχή της κλιματικής κρίσης. Από τη μία πλευρά, βρίσκονται οι αγρότες της Ημαθίας και της Πέλλας, αντιμέτωποι με κατεστραμμένες παραγωγές, απλήρωτες υποσχέσεις και την αβεβαιότητα για το μέλλον. Η οικονομική τους επιβίωση κρέμεται από μια κλωστή, και η καθυστέρηση των αποζημιώσεων απειλεί να τους οδηγήσει σε πλήρες αδιέξοδο, αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τις καλλιέργειες που αποτελούν την παράδοση και την οικονομική τους ραχοκοκαλιά.
Από την άλλη, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης αντιπαραθέτει τους περιορισμούς των ευρωπαϊκών κανονισμών, τους αυστηρούς όρους του Μέτρου 23 και τις δημοσιονομικές δυνατότητες της χώρας. Η ιεράρχηση των ζημιών, με βάση τα ποσοστά καταστροφής και τα διαθέσιμα κονδύλια, δημιουργεί αναπόφευκτα αισθήματα αδικίας σε όσους, όπως οι ροδακινοπαραγωγοί, θεωρούν ότι έχουν αδικηθεί.
Η λύση στο πρόβλημα δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που να συνδυάζει:
-
Ταχεία αξιολόγηση και καταβολή αποζημιώσεων: Μηδενικοί χρόνοι αναμονής για τους πληγέντες αγρότες.
-
Ευελιξία στα μέτρα στήριξης: Διερεύνηση κάθε δυνατής οδού, εθνικής ή ευρωπαϊκής, για την κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων καλλιεργειών και φαινομένων.
-
Προγράμματα αναδιάρθρωσης καλλιεργειών: Σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων που να βοηθούν τους αγρότες να προσαρμοστούν στις νέες κλιματικές συνθήκες και τις ανάγκες της αγοράς.
-
Ενίσχυση του ΕΛΓΑ: Μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος ώστε να καλύπτει πληρέστερα και δικαιότερα όλες τις μορφές ζημιών από την κλιματική αλλαγή.
-
Διαφάνεια και επικοινωνία: Συνεχής και ξεκάθαρη ενημέρωση των αγροτών για τις διαδικασίες, τα χρονοδιαγράμματα και τις δυνατότητες αποζημίωσης.
Οι αγρότες της Ημαθίας και της Πέλλας, και μαζί τους ολόκληρος ο πρωτογενής τομέας, δεν ζητούν χάρες. Ζητούν δικαιοσύνη, άμεση στήριξη και ένα σαφές όραμα για το μέλλον. Η «πολιτική βούληση», όπως τη ζήτησε ο Βουλευτής κ. Κοτίδης, μεταφράζεται στην πράξη σε έναν συνεκτικό σχεδιασμό που θα διασφαλίσει την επιβίωση και την ανάπτυξη του αγροτικού κόσμου απέναντι στις ολοένα εντονότερες προκλήσεις. Η «Θύελλα των αποζημιώσεων» στους κάμπους της Ημαθίας και της Πέλλας συνεχίζεται, με τους αγρότες να περιμένουν απαντήσεις και, κυρίως, πράξεις.
