Το Καϊμακτσαλάν στα θεϊκά βουνά της Ελλάδας

 

Η «Αράχωβα του Βορρά» είναι από τους δημοφιλέστερους χειμερινoύς προορισμούς της Μακεδονίας.

Τα έχει όλα: λίμνες, καταρράκτες, ιαματικά νερά, σκι στο ψηλότερο χιονοδρομικό της Ελλάδας, πολυτελείς ξενώνες. Στα σύνορα με τη FYROM, 

«Καϊμάκτσαλαν ή Καϊμακτσαλάν;» ρωτάω την Εύη Ιορδανίδου, ιδιοκτήτρια του εστιατορίου Πέτρινο στο χωριό Παναγίτσα, προσπαθώντας να δώσω ένα τέλος στην απορία που έχουμε όλοι εδώ και χρόνια. Η εκδοχή της δικαιολογεί περίφημα το μπέρδεμα που έχει δημιουργηθεί με τον τονισμό του ονόματος: «Το σωστό είναι Καϊμάκ-Τσαλάν. Δύο λέξεις, δύο τόνοι! Είναι τουρκικές και σημαίνουν “καϊμάκι” και “κλέφτης”, εννοώντας ότι το βουνό είναι “ο κλέφτης του χιονιού”, αφού από όλα τα βουνά της Ελλάδας εδώ πέφτει πρώτα το χιόνι και λιώνει τελευταίο. Κι εμείς τα τελευταία χρόνια το μάθαμε, από τους Τούρκους επισκέπτες μας». Πιστευτή ακούγεται, μια και είναι το τρίτο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, και ωραιότερη από την επίσημη εκδοχή που ερμηνεύει την ονομασία ως «γη του καϊμακιού» ή «τόπος απαλός σαν κρέμα». Καϊμάκ-Τσαλάν είναι η τουρκική ονομασία, αλλά αυτή του έμεινε. Η ελληνική είναι Βόρας. Η σλαβική Νίτζε. Γενικά εδώ πάνω επικρατεί τριγλωσσία στα τοπωνύμια, η οποία μαρτυρεί το παρελθόν του βουνού. Στους ανθρώπους, πάλι, διγλωσσία, όπως συμβαίνει πάντα στις περιοχές που βρίσκονται κοντά στα σύνορα: Το Καϊμάκτσαλαν μαζί με τα βουνά Πίνοβο και Τζένα σχηματίζουν το εντυπωσιακό τείχος που ορίζει τη συνοριακή γραμμή της Ελλάδας με τη FYROM. Καθόλου βέβαια δεν θα απασχολούσαν όλα αυτά το ευρύ κοινό αν το βουνό και το χωριό Παλαιός Αγιος Αθανάσιος δεν γίνονταν της μόδας τις δύο τελευταίες δεκαετίες, όταν η περιοχή μπήκε εν μια νυκτί, που λέει ο λόγος, στη λίστα των χειμερινών προορισμών της βόρειας Ελλάδας.

«Ολα ξεκίνησαν όταν κατασκευάστηκε το χιονοδρομικό κέντρο, το 1994», μου λέει ο Πέτρος Καραμήτσος, ιδιοκτήτης της ομώνυμης ταβέρνας-καφετέριας-κρεοπωλείου στον Νέο Αγιο Αθανάσιο, και συμπληρώνει: «Σκέψου ότι τότε είχαμε φύγει σχεδόν όλοι από τον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο. Το νέο χωριό, όπου οι καιρικές συνθήκες ήταν πιο ήπιες και τα σπίτια καινούργια, είχε ήδη χτιστεί και είχαμε μεταφερθεί. Και έγινε το χιονοδρομικό, μαζεύτηκε κόσμος και επιστρέψαμε. Κυρίως για να λειτουργήσουμε ξενώνες και μαγαζιά, αφού τα σπίτια μας παραμένουν στον Νέο». Και είναι αλήθεια. Καθημερινές νωρίς το πρωί, δεν κυκλοφορεί ψυχή στο παλιό χωριό. Σιγά-σιγά οι Τσεγανιώτες (από την παλιά ονομασία του χωριού «Τσέγανη») ανεβαίνουν και τα μαγαζιά ανοίγουν. Τα Σαββατοκύριακα η κίνηση κορυφώνεται. Πολυτελείς ξενώνες με χουχουλιάρικα σαλόνια, τζακούζι και spa, ταβέρνες με αναμμένα τζάκια και ντόπιο κρασί, καφέ-μπαράκια με επιτραπέζια παιχνίδια και ζεστά ροφήματα, ένα μαγαζάκι με τοπικά προϊόντα φτιαγμένα σπιτικά από τις γυναίκες του συνεταιρισμού του χωριού Αρνισσα: το χειμερινό όνειρο των απανταχού εκδρομέων. Εύκολα καταλαβαίνεις, βέβαια, ότι το γραφικό σκηνικό γύρω σου είναι τεχνητό. Τα περισσότερα πέτρινα κτίσματα είναι καινούργια: «Οταν το χωριό άρχισε να ανεβαίνει τουριστικά, ήρθαν εργολάβοι κι ανέλαβαν να φτιάξουν τα σπίτια. Εκτός από τα μαγαζιά και τους ξενώνες υπάρχουν και πολλά εξοχικά Θεσσαλονικέων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αντί να αναπαλαιωθούν τα παλιά, γκρεμίστηκαν και χτίστηκαν νέα από την αρχή. Εμάς μας κορόιδευαν που κρατήσαμε το παλιό οίκημα. Ομως δεν καταλαβαίνουμε γιατί επικράτησε αυτή η λογική», μου λένε η Ελένη και ο Πέτρος στην ταβέρνα Πέτρος, η οποία στεγάζεται στο παλιό σπίτι της οικογένειας. Οι μυρωδιές από τους φασουλοταβάδες και τους λαχανοσαρμάδες που φτιάχνει με μεράκι ο Πέτρος ξεχύνονται από την κουζίνα. «Τα Σαββατοκύριακα στην καρδιά του χειμώνα πρέπει να κάνει κανείς κράτηση για να βρει τραπέζι. Εμάς, που είναι και περιορισμένος ο χώρος λόγω της παλαιότητας του οικήματος, μας τηλεφωνούν μεσοβδόμαδα και κλείνουν. Το ίδιο όμως ισχύει και για τα περισσότερα εστιατόρια του χωριού».  

Δράσεις και τέχνες

Η αλήθεια είναι ότι η ευρύτερη περιοχή δεν έχει αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, εκτός ίσως από το εγκαταλελειμμένο χωριό Ξανθόγεια. Αυτό κάνει τον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο να ξεχωρίζει δίκαια μεταξύ των χωριών. Εδώ επιβάλλεται η φύση: τα εντυπωσιακά βουνά –το βασίλειο των λύκων–, τα πυκνά δάση οξιάς, μαυρόπευκων και ελάτων, στα οποία υπάρχουν φανταστικές πεζοπορικές διαδρομές, οι λίμνες, τα ποτάμια, οι καταρράκτες και στα πεδινά οι κάμποι της Εδεσσας και της Αλμωπίας. «Οι περισσότεροι με τη γη ασχολούμαστε. Και είμαστε ευχαριστημένοι. Εδώ είναι τα σπίτια μας. Ε, άμα θέλουμε να πιούμε κάνα ποτό, πηγαίνουμε στον Παλαιό Αγιο Αθανάσιο που έχει μπαράκια», λέει ο νεαρός Ηλίας, τον οποίο συναντήσαμε στο καζάνι του χωριού Ζέρβη. Καθώς έβγαζε μαζί με την παρέα του το τσίπουρο της χρονιάς, μας μίλησε για το χωριό του με πάθος. Λίγο έξω από τη Ζέρβη βρίσκεται το Αεραθλητικό Κέντρο Μακεδονίας-Θράκης, ωστόσο, αν δεν ενδιαφέρεστε για πτήσεις, μπορείτε να πάτε στο διπλανό χωριό Παναγίτσα όπου μια ομάδα νεαρών διοργανώνει υπαίθριες δραστηριότητες, όπως κανό στις μικρές λίμνες του χωριού και ιππασία. Στην Παναγίτσα βρίσκεται και το ξενοδοχείο Leventis Art Suites, το οποίο είναι πολύ περισσότερα από ένα ξενοδοχείο. Ενας χώρος τέχνης, με ανάγλυφα, γλυπτά και τοίχους ζωγραφισμένους από πάνω έως κάτω από τον Θεσσαλονικιό καλλιτέχνη Μανώλη Πολυμέρη. Θα δείτε να απεικονίζονται ιστορίες ολόκληρες στα όρια του εξπρεσιονισμού, οι οποίες παραδόξως ταιριάζουν υπέροχα με τα έπιπλα-αντίκες και τα κειμήλια της οικογένειας: «Είναι κομμάτια που συλλέγαμε χρόνια και ξαφνικά το καθένα βρήκε τη θέση του», λέει η ιδιοκτήτρια, Κατερίνα Λεβέντη. Εδώ βρίσκεται και ένα εντυπωσιακό μουσείο φωτογραφικών μηχανών, η συλλογή του οποίου περιλαμβάνει 2.500 εκθέματα καλύπτοντας διάστημα 100 χρόνων! Σε ειδικές αίθουσες διοργανώνονται θεματικές βραδιές και εκθέσεις σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, ενώ προσφέρεται κανονική ξενάγηση στους χώρους του: «Ερχονται πολλοί επισκέπτες της περιοχής, κι ας μη διαμένουν εδώ, αλλά και οι ντόπιοι. Είμαστε ανοιχτοί για όλους. Και από πολλές εκπαιδευτικές εκδρομές μάς επισκέπτονται. Εδώ τα παιδιά εξοικειώνονται με τις τέχνες πιο βιωματικά, αφού μπορούν να αγγίξουν τα πάντα», μας ενημερώνει ο Νίκος, ο ένας γιος της οικογένειας.

Πίστες, λίμνες και λουτρά

Η δημοφιλέστερη διαδρομή στην περιοχή είναι ασφαλώς εκείνη που οδηγεί στο χιονοδρομικό κέντρο Βόρα-Καϊμάκτσαλαν (τηλ. 23810-32.000, www.kaimaktsalan.gr). Ανηφορίζει στο βουνό μέσα από ωραία δάση και έχει θέα στη λίμνη Βεγορίτιδα. Το ίδιο το χιονοδρομικό, που άνοιξε για τη σεζόν πριν από λίγες ημέρες, θεωρείται εξαιρετικό, λόγω της καλής ποιότητας χιονιού και της θέας του. Επιπλέον, είναι το ψηλότερο της Ελλάδας, με τον ψηλότερο αναβατήρα, τον Κρέμαση, στα 2.489 μ. Στη βάση του λειτουργεί το δημοφιλές lift bar, ενώ ιδιαίτερη εμπειρία είναι η βόλτα με τα ερπυστριοφόρα snowcats έως την κορυφή, στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, στα 2.524 μ.! Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στη μνήμη των Σέρβων πεσόντων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μπορείτε να ανεβείτε και με καλό τετρακίνητο όχημα ή με τα πόδια. Μέσα στον χειμώνα, όμως, θα σας απασχολήσουν οι 9 πίστες μικρής και μέτριας δυσκολίας, οι 6 αναβατήρες, το snow kite και τα έλκηθρα. Κι αν το χιόνι δεν επαρκεί, υπάρχει σύστημα τεχνητής χιόνωσης.

Η άλλη ωραία διαδρομή που θα απολαύσετε είναι εκείνη στη λίμνη Βεγορίτιδα, στα σύνορα με τον νομό Φλώρινας. Εχει έκταση 50 τ.χλμ. και είναι από τις πιο βαθιές της Ελλάδας. Δεδομένου ότι βρίσκεστε από την πλευρά της Πέλλας, θα την προσεγγίσετε από το χωριό Αρνισσα. Αξίζει να κάνετε τον γύρο της που αγγίζει τα 50 χλμ. αφού γίνεται μέσω Αμυνταίου, με μια στάση οπωσδήποτε στον διάσημο Αγιο Παντελεήμονα επί φλωρινιώτικου εδάφους, για να ψωνίσετε διάφορες λιχουδιές με βάση την πιπεριά από το εργαστήριο της οικογένειας Ναουμίδη, να καθίσετε για φαγητό ή καφέ δίπλα στη λίμνη, να επισκεφτείτε τους διάσημους αμπελώνες και τα οινοποιεία που βρίσκονται κοντά.

Πίσω στην Πέλλα, τα περίφημα Λουτρά Πόζαρ φέρνουν στην περιοχή κόσμο από όλη την Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Για να φτάσετε έως εκεί, θα ακολουθήσετε είτε τη διαδρομή από το χιονοδρομικό περνώντας μέσα από το Μαύρο Δάσος (η παράδοση λέει ότι από εδώ πήρε ξύλα ο Μέγας Αλέξανδρος και έφτιαξε την περίφημη σάρισα) είτε τον κεντρικό δρόμο που περνά από την τεχνητή λίμνη του Αγρα και την Εδεσσα – όπου με την ευκαιρία θα κάνετε μια βόλτα στην παλιά γειτονιά Βαρόσι, στο τζαμί, στους καταρράκτες και στο πάρκο δίπλα τους, με το Κανναβουργείο, το Μουσείο Νερού κ.λπ.

Τα Πόζαρ απέχουν 30 χλμ. από την πόλη. Τα γύρω χωριά (Λουτράκι, Ορμα κ.ά.) αναπτύχθηκαν τουριστικά πριν από αρκετές δεκαετίες, αλλά ο χρόνος μοιάζει να σταμάτησε από τότε, γι’ αυτό οδηγήστε κατευθείαν προς τα Λουτρά. Το φαράγγι του Αγίου Νικολάου απλώνεται κατάφυτο και μπορείτε να περπατήσετε στο πλακόστρωτο μονοπάτι, μετά το τέλος του οποίου θα φτάσετε στους καταρράκτες, από δύσβατα περάσματα. Οι εγκαταστάσεις των λουτρών βρίσκονται δίπλα στον δρόμο. Θα βρείτε εσωτερικές πισίνες, χαμάμ, εξωτερική πισίνα και τις διαμορφωμένες υπαίθριες κοιλότητες.

Πόζαρ σημαίνει φωτιά και κρίνεται απολύτως εύστοχο, καθώς τα ιαματικά νερά που αναβλύζουν από τη γη αγγίζουν τους 37° C. Να κολυμπάς στα καυτά νερά και δίπλα σου να κυλάει ο Θερμοπόταμος. Αν έχει χιονίσει κιόλας, ζεις την απόλυτη σουρεαλιστική εμπειρία. Να βλέπεις γύρω σου τους πιο θαρραλέους να βγαίνουν από τα ζεστά, να στέκονται κάτω από τον παγωμένο καταρράκτη του ποταμού και να επιστρέφουν. Να μαθαίνεις ότι είναι ιδανικά για μυοσκελετικές, δερματικές, γυναικολογικές παθήσεις, αλλά αρκετοί είναι κι αυτοί που έρχονται έως εδώ μόνο για την υπέροχη αίσθηση. «Νιώθω σα να ’μαι 20 χρονών», μου λέει ένας πενηντάρης Θεσσαλονικιός καθώς κατευθύνεται στο μπαρ και συνεχίζει: «Εχω χαλαρώσει τόσο, που δεν αντέχω ούτε να οδηγήσω»!

Επειτα από αυτή την πληροφορία, δεν βουτάω. Το οροπέδιο Ντόμπρο Πόλε, στα σύνορα με τη FYROM, ήταν απωθημένο για χρόνια. Για τις ιστορικές μάχες, τη θέα στην πεδιάδα της Αλμωπίας, τα δάση, το ίδιο το οροπέδιο που σημαίνει «Καλή Πεδιάδα» και είναι μια επίπεδη γη με μικρές αλπικές λίμνες, σπάνια λουλούδια και άγρια ζώα. Τα 15 χλμ. δύσκολου χωματόδρομου –κι άλλα τόσα να γυρίσεις– από το Λουτράκι καλύπτονται σε άγνωστο χρόνο, ανάλογα με τον καιρό, το όχημα και την κατάσταση του δρόμου.

Ενα άλλο Καϊμάκτσαλαν, μακριά από τον τουρισμό. Τρεις άνθρωποι μας σταμάτησαν στον δρόμο για να μας αποθαρρύνουν. Ξυλοκόποι και βοσκοί. «Ο καιρός χειροτερεύει, ο δρόμος δεν είναι καλός με τη βροχή», επέμεινε ο κ. Τραϊανός, ο οποίος κατέβαινε με τα ζώα του, μιλώντας μας σε μια γλώσσα ελληνοσλαβική. «Ολοι δίγλωσσοι είμαστε εδώ. Στους ανθρώπους του βουνού και στα ζώα δεν υπάρχουν σύνορα», συμπλήρωσε χαμογελώντας. Γύρω στα εφτά χιλιόμετρα μετά, η καταρρακτώδης βροχή και η πηκτή λάσπη επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις τους. Και το Ντόμπρο Πόλε παραμένει απωθημένο…