Ο θάνατος του Καπετάν Άγρα όπως γράφηκε στις εφημερίδες του Τάσου Φιλιππίδη

Ακολουθεί η καταγραφή στις αθηναϊκές εφημερίδες του γνωστότερου επεισόδιου όλου του Μακεδονικού Αγώνα, στην περιοχή της Έδεσσας. Στις 14 Ιουνίου 1907, το «Εμπρός» ανήγγειλε με μεγάλους τίτλους, στη δεύτερη σελίδα, το φόνο του καπετάν Άγρα: ο καπεταν αγρας – πως επεσεν εις την ενεδραν – αι ακριβεις πληροφοριαι περι του φονου του. Το άρθρο έχει ως εξής:

«Ελήφθησαν χθες ασφαλείς πληροφορίαι περί του τραγικού θανάτου του ελληνομακεδόνος οπλαρχηγού Άγρα εν Μακεδονία.

Ο Άγρας είχεν επιτύχει την συνεννόησιν μετά του βουλγάρου αρχηγού Ζλατάν δείξαντος διαθέσεις όπως εξυπηρετήση τον ελληνικόν αγώνα.

Η συνεννόησις επρόκειτο να γείνη την παρελθούσαν Κυριακήν 3 Ιουνίου. Ο Άγρας εξελθών της Νιαούσης μετέβη προς συνάντησιν του Ζλατάν συνοδευόμενος υπό του εκ Τσαρμορκόβου Μήτσου Μπίσου, του Τόλια και δυο άλλων οπαδών του απάντων αόπλων. Φθάσαντες εις την θέσιν Γκαβράν Καμίν απέχουσαν τρίωρον της Νιαούσης, συνηντήθησαν με απόσπασμα αποτελούμενον εκ 18 βλαχοβουλγάρων υπό τον Μιχάλην εκ Λειβαθίνου της Καρατζόβας.

Το απόσπασμα τούτο υπεδέχθη αυτούς φιλικώς και τους ωδήγησε εις την δίωρον απέχουσαν θέσιν Ντουβαρίτσι ένθα επρόκειτο να γίνη η συνεννόησις μεταξύ των δυο αρχηγών.

Εις την ενεδραν

Εις Ντουβαρίτσι ανέμενεν ο Ζλατάν μετά τινος άλλου αντάρτου αρχηγού των βουλγαρικών σωμάτων Γιώργη ονόματι εκ Κρουσόβου καταγομένου ως εγνώσθη, μετά 15 άλλων ανδρών.

Κατ’ αρχάς άπαντες οι κομητατζήδες προσηνέχθησαν φιλικώς προς τον Άγραν και τους μετ’ αυτού και συνέφαγον μάλιστα αφού πρώτον τους εζήτησαν τα περίστροφα τα οποία τρεις εκ των μετά του Άγρα έφερον.

             Σαράντος Αγαπηνός, καπετάν Άγρας

Μετά το γεύμα διαταγή του Βουλγάρου αρχηγού ο Άγρας και οι μετ’ αυτού εδέθησαν, μετά σύσκεψιν δε των κομητατζήδων οι μεν 4 απελύθησαν ενώ ο Άγρας και ο είς των οπαδών του Λίγκας απήχθησαν δέσμιοι προς βορράν.

Ευρεθησαν νεκροι

Την πρωίαν της επομένης Παρασκευής ευρέθησαν τα πτώματα του τε Άγρα και του Λίγκα κρεμασμένα εις το Δάσος των Καρυτσών φέροντα τραύματα πολλά δια μαχαιρών.

Οι κάτοικοι του Βλαδόβου παραλαβόντες αυτά τα εκήδευσαν.

Περί του Άγρα υπάρχουν πληροφορίαι εκθειάζουσαι το θάρρος και την γενναιότητά του. Ριψοκίνδυνος πολύ, κατελάμβανεν εξ εφόδου τα βουλγαρικά οχυρώματα και πληγωμένος ακόμη δεν εγκατέλειπε την μάχην.»

Στις 17 Ιουνίου, το «Εμπρός» δημοσίευσε εκτενές άρθρο με τίτλο «Το σημερινόν μνημόσυνον υπέρ του καπετάν Άγρα». Περιέγραφε το μνημόσυνο που θα ετελείτο στο μητροπολιτικό ναό Αθηνών, καθώς και ανάλογο μνημόσυνο που τελέστηκε την προηγούμενη ημέρα στο Ναύπλιο.

«Εις τον μητροπολιτικόν ναόν θα τελεσθή σήμερον την πρωίαν το προαναγγελθέν μνημόσυνον του αγρίως δολοφονηθέντος υπό Βουλγάρων εν Μακεδονία γενναίου οπλαρχηγού Τέλου Αγαπηνού (Καπετάν Άγρα).  Εις το μνημόσυνον θα συρρεύση βεβαίως άπειρος κόσμος ίνα δεηθή υπέρ του τιμημένου παλληκαριού, το οποίον τοιούτον θάνατον εύρεν εις την Μακεδονίαν.

Η Δημοτική Αρχή Αθηναίων η και το μνημόσυνον τελούσα εκάλεσεν άπαντα τα εν Αθήναις πατριωτικά σωματεία εις τον ναόν της Μητροπόλεως την 8 ½ π.μ.

Οι πρόσφυγες θα παραστούν εν σώματι μετά των σημαιών των με πένθιμα περιβεβλημένων κρέπια. Ο μητροπολιτικός ναός διεκοσμήθη πενθίμως πάντες δε οι φανοί των κεντρικών οδών κατά την ώραν του μνημοσύνου θα είνε αναμμένοι και περικαλυμμένοι με μαύρα κρέπια.

Του μνημοσύνου θα χοροστατήση ο Σεβ. Μητροπολίτης μεθ’ ολοκλήρου της Ιεράς Συνόδου.

Μνημόσυνον και εν ναυπλιω

(του ανταποκριτού μας)

Ναύπλιον, 16 Ιουνίου. – Ετελέσθη σήμερον την 9^ην π.μ. ώραν πάνδημον αρχιερατικόν μνημόσυνον υπέρ αναπαύσεως του τόσω ηρωϊκώς θανόντος εν Μακεδονία συμπολίτου μας καπετάν Τέλου Άγρα (Αγαπηνού). Κατά την επιμνημόσυνον δέησιν ήτις εγένετο τη πρωτοβουλία εγκρίτων συμπολιτών μας, παρέστη άπασα η πόλις μας ενεργώς συμμετέχουσα του πένθους προσφιλών οικείων του θανόντος.

Καθ’ όλην την διάρκειαν της επιμνημοσύνου λειτουργίας άπαντα τα καταστήματα της πόλεώς μας εκλείσθησαν, αι διάφοραι Συντεχνίαι προσήλθον εις τον Ναόν, επίσης άπασαι αι Αρχαί, ολόκληρος ο στρατιωτικός κόσμος του Ναυπλίου, οι κ.κ. καθηγηταί και διδάσκαλοι όλων των σχολείων μετά των μαθητών των, ο κ. Δήμαρχος μεθ’ ολοκλήρου του Δημ. Συμβουλίου, ο Δικηγορικός Σύλλογος Ναυπλίου και άπαντες εν γένει οι Ναυπλιείς, σπεύσαντες όπως δεηθώσιν υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του ηρωϊκού συμπολίτου, του τοσούτον μαρτυρικώς πεσόντος υπέρ της ελευθερίας των δούλων αδελφών Μακεδόνων.

Εν τω μέσω του ναού έκειτο σεμνόν κενοτάφιον κεκαλυμμένον δι’ ελληνικών σημαιών και στεφάνων δάφνης. Λόγον επιμνημόσυνον εξεφώνησεν ο δικηγόρος κ. Γ. Μαντζουρίδης· επίσης ποίημα συγκινητικώτατον προκαλέσαν τα δάκρυα πάντων ο νεαρός συμπολίτης μας ποιητής κ. Α. Λεκόπουλος. Καθ’ όλην την διάρκειαν του μνημοσύνου μεγίστη και πρωτοφανής συγκίνησις κατείχε πάντας τους Ναυπλιείς.»

Την ίδια ημέρα (17-6-1907), στην πρώτη σελίδα του «Εμπρός»,  δημοσιεύτηκε ποίημα του Χρ. Βαρλεντη με τίτλο «Καπετάν Άγρας»:

«Στη μάχη δε σε πλάγιασε το βόλι παλληκάρι,

Αντίκρυσες στην προδοσά το Χάρο μακελάρη

Κ’ είχες τα χέρια σου δετά κ’ είσουν ξαρματωμένος

Κ’ έγειρες σαν το μάρτυρα φωτοστεφανωμένος.

Ιππότες του παληού καιρού τρανοί και δοξασμένοι

Λευκή η ψυχή του στ’ άστρο σας ολόισα ανεβαίνει

Κ’ εσύ Δόξα της Λιάκουρας, παιδί της Αλαμάνας

Έβγα κι’ οδήγα τον ψηλά στον κόσμο τον επάνω

Κ’ εδώ στον κάτω κάνε καημό της Πικρομάνας

Κ’ εκδίκηση περήφανη τον άξιο καπετάνο.»

Στις 18 Ιουνίου, δημοσιεύτηκε στο «Εμπρός» η περιγραφή του μνημοσύνου στην Αθήνα. Με τίτλο «Το χθεσινόν μνημόσυνον υπέρ του Καπετάν Άγρα – Η συγκίνησις του κόσμου – Οι κατατεθέντες σταυροί», η εφημερίδα γράφει:

Από της 8^ης πρωινής ώρας της χθες οι κώδωνες του ναού της Μητροπόλεως ήχουν πενθίμως καλούντες τον Αθηναϊκόν λαόν όπως ενώση μετά της εκκλησίας τας δεήσεις του υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του γενναίου παλληκαριού καπετάν Άγρα,  όστις δια της υπερόχου αυτοθυσίας του ελάμπρυνε τον μακεδονικόν αγώνα.

Το πένθος της πόλεως

Την 9^ην ώραν άπαντα τα καταστήματα έκλεισαν και οι φανοί των κεντρικωτέρων οδών περιβεβλημένοι με μαύρα κρέπια ηνάφθησαν ενώ οι κώδωνες των εκκλησιών εξηκολούθουν κρουόμενοι πενθίμως.

Ο ναός της Μητροπόλεως, όστις είχε καταλλήλως διασκευασθή πολύ προ  της ωρισμένης ώρας είχε πλημμυρίσει από κόσμον πάσης τάξεως και παντός επαγγέλματος.

Εκ των πρώτων προσέρχονται εν σώματι οι πρόσφυγες, οίτινες ηγουμένων των σημαιών των πενθίμως διασκευασμένων παρατάσσονται εις την πλατείαν του ναού εν τη οποία επίσης άλλος άπειρος κόσμος συνωστίζετο ασφυκτικώς.

Τα συμβούλια των διαφόρων σωματείων και συντεχνιών προσέρχονται εφ’ αμαξών το έν μετά το άλλο, μετ’ αυτά δε ο Δήμαρχος κ. Μερκούρης μετά τινων εκ των δημοτικών συμβούλων, ο κ. Δραγούμης, πολλοί βουλευταί, ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί όλων των όπλων και πλείστοι μαθηταί της Σχολής των Ευελπίδων και των Υπαξιωματικών.

Η επιμνημόσυνος ακολουθία

Την 9 ½ π.μ. ήρχισεν η επιμνημόσυνος ακολουθία χοροστατούντος του Σ. Μητροπολίτου.

Περί το ικρίον το οποίον είχε πενθίμως διασκευασθή ίσταντο βαρυπενθούντες οι αδελφοί του ήρωος Αντώνιος και Νικόλαος Αγαπηνός, η θεία του χήρα του στρατηγού Κυδωνάκη και πλείστοι των συμμαθητών του και συμπολεμιστών του.

Μετά την επιμνημόσυνον ακολουθίαν κατανυκτικώτατα ψαλείσαν, ο Σ. Μητροπολίτης συγκεκινημένος απαγγέλλει τας ευχάς της εκκλησίας υπέρ αναπαύσεως της μεγάλης ψυχής του γενναίου τέκνου της πατρίδος ενώ εις τους οφθαλμούς των παρισταμένων ανέβλυζον δάκρυα συγκινήσεως, η δε ψυχή των εφέρετο προς εύελπι της Πατρίδος μέλλον.

Ο κ. Ευστάθιος Ζουλούμης εξήρε δι’ ολίγων τας αρετάς του ήρωος.

Κατόπιν δε ο κόσμος παρήλασε προ των συντετριμμένων, αλλά και υπερηφάνων συγγενών του και εν προφανεί συγκινήσει συνελυπείτο αφ’ ενός και συνεχαίρετο αφ’ ετέρου αυτούς.

Οι στέφανοι

Στέφανοι πολυτελείς εκ φυσικών και τεχνητών ανθέων κατετέθησαν εκ μέρους των αδελφών του Άγρα, των συμμαθητών του, της Γενικής Στρατιωτικής Λέσχης, του Μακεδονικού Κομιτάτου, του Κεντρικού Μακεδονικού Συλλόγου «Μέγας Αλέξανδρος», του Θρακικού Συλλόγου, των φοιτητών, σταυρός εκ μέρους των προσφύγων και άλλοι τινές άνθινοι σταυροί.»

                                                              

23 και 24 Ιουνίου 1907 – Η βουλγαρική άποψη για το θάνατο του Άγρα

Στις 23 Ιουνίου, το «Εμπρός» αναδημοσίευσε «Τι διαδίδουν οι Βούλγαροι δια την σφαγήν του Άγρα». Επρόκειτο για τηλεγραφήματα από τη Σόφια, τα οποία διεβίβασε το αυστριακό τηλεγραφικό πρακτορείο. Σύμφωνα με αυτά, ο Έλληνας οπλαρχηγός δεν συνελήφθη με προδοσία και δεν ανασκολοπίστηκε, αλλά σκοτώθηκε σε συμπλοκή μεταξύ αυτού και της βουλγαρικής συμμορίας, υπό τον λήσταρχο Αποστόλη. Μάλιστα, για να φανούν πιο αξιόπιστοι οι Βούλγαροι, ανέφεραν ότι κατά τη συμπλοκή μαζί με τον καπετάν Άγρα σκοτώθηκαν και έξι από τους συντρόφους του.

Στις 24 Ιουνίου, το «Εμπρός» επανήλθε στο θέμα, με τίτλο «Μηχανορραφίαι των Βουλγάρων δια τον θάνατον του Άγρα». Σε τηλεγράφημα από τη Βιέννη, αναφερόταν ότι σύμφωνα με τουρκική πηγή, οι επιθέσεις μεταξύ των ελληνικών και των βουλγαρικών σωμάτων στη Μακεδονία γίνονταν κάθε μέρα και περισσότερες και ότι οι Βούλγαροι είχαν ορισμένες σημαντικές επιτυχίες. Η πηγή αφηγείται ως εξής, την ενέδρα στην οποία σκοτώθηκε ο Άγρας.

Πριν από περίπου δεκαπέντε ημέρες, συνέβη σφοδρότατη μάχη κοντά στον Άγρα του διαμερίσματος της Έδεσσας, στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης. Ελληνικό σώμα αποτελούμενο από 18 άνδρες, προσεβλήθη από πολυπληθέστερη Βουλγαρική συμμορία. Τρεις Έλληνες φονεύθηκαν και οι λοιποί συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Πέντε από τους αιχμαλωτισθέντες βασανίστηκαν και κατόπιν φονεύτηκαν, και δυο, μεταξύ των οποίων, ο αρχηγός του σώματος Αγρίππας ή Άγρας, Έλληνας αξιωματικός από το Ναύπλιο, απαγχονίστηκαν. Οι υπόλοιποι οκτώ αφέθηκαν ελεύθεροι, με τη διαταγή να διαδώσουν αυτό το κατόρθωμα μεταξύ των πατριαρχικών. Πάνω στους νεκρούς βρέθηκαν σημειώσεις, υπογεγραμμένες από τον αρχηγό της Βουλγαρικής συμμορίας Αποστόλη οι οποίες έλεγαν: Στα μέρη αυτά ομιλείται η Βουλγαρική και η Τουρκική. Σε όλους όσοι θα διαδώσουν εδώ την Ελληνική, θα συμβούν τα ίδια.

25 Ιουνίου 1907 – Οι αγγλικές εφημερίδες για το θάνατο του Άγρα

Στις 25 Ιουνίου, το «Εμπρός» ανέφερε, στην πρώτη σελίδα, «τηλεγράφημα περί της δολοφονίας του Τέλλου Άγρα υπό των Βουλγάρων», όπως δημοσιεύτηκε στις αγγλικές εφημερίδες «Βήμα» και «Εωθινός Ταχυδρόμος»:

Μνημόσυνο επίσημο τελέστηκε στη Μητρόπολη υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του νεαρού Ελληνομακεδόνος οπλαρχηγού, Τέλλου Άγρα. Αρκετός κόσμος παρέστη σε αυτό. Όπως έγινε γνωστό, αυτός ο αρχηγός, επιθυμώντας την κατάπαυση των αλληλοκτονιών μεταξύ Χριστιανών, δέχθηκε συνάντηση με το Βούλγαρο αρχηγό Ζλατάν, κοντά στη λίμνη των Γιαννιτσών. Όταν πήγε εκεί, συνάντησε το θάνατό του. Το πτώμα του βρέθηκε την επόμενη μέρα κρεμασμένο σε ένα δέντρο. Αυτή η δολοφονία προκάλεσε ζωηρή συγκίνηση στην Ελλάδα. Ο Τύπος ομόφωνα δηλώνει ότι, αυτό το επεισόδιο αποδεικνύει ότι κάθε προσπάθεια ειρήνευσης της Μακεδονίας, με συνεννόηση των Χριστιανών, είναι μάταια. Παρόμοια μνημόσυνα έγιναν και σε διάφορες άλλες πόλεις της Ελλάδας.

   Την ίδια ημέρα, άλλο άρθρο του «Εμπρός» ανέφερε,  ότι την προηγουμένη τελέστηκε το μνημόσυνο του Άγρα και του Φούφα στη Λάρισα, στο ναό του Αγ. Αχιλλείου. Παρέστη πλήθος κόσμου και όλοι οι αξιωματικοί. Οι Μακεδόνες και οι Ηπειρώτες μετέβησαν όλοι με τις σημαίες τους και κατέθεσαν στεφάνι. Ομίλησαν οι κ. Λαζόπουλος και Σαπουντζάκης και απήγγειλε ποίημα ο κ. Νικολαΐδης.