Ανοιχτή επιστολή Δημάρχου Ν. Προποντίδας προς τη Μαθητική και Εκπαιδευτική Κοινότητα των σχολείων του Δήμου μας

Οι μαθητές δημιουργοί και πρωταγωνιστές 

Η κοινωνική  αποστολή της Παιδείας είναι να μεταλαμπαδεύσει στη νέα γενιά ως παρακαταθήκη το απάνθισμα των πνευματικών και κοινωνικών επιτευγμάτων όλης της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας, να παραδώσει (και όχι να μεταδώσει) την κληρονομιά των προηγούμενων γενιών στη νέα γενιά ως σκυτάλη, ώστε αυτή με τη σειρά της να προχωρήσει στο μέλλον έχοντας στη φαρέτρα της τη γνώση, τα συναισθήματα, τα πάθη και τα παθήματα, τα οράματα αυτών που προηγήθηκαν, για τα αξιοποιήσει θετικά, χαράσσοντας τη δική της πορεία στο μέλλον.

Πεμπτουσία της Παιδείας είναι οι πανανθρώπινες αξίες, τα υψηλά ιδανικά, που αφορούν την κοινωνία και για τα οποία πάλεψαν και πολλές φορές θυσιάστηκαν οι προηγούμενες γενιές.  Αυτές οι αξίες που κατακτήθηκαν μέσα από το πέρασμα της ιστορίας όλης της ανθρωπότητας αποτελούν το αληθινό και ειλικρινές Μήνυμα που πρέπει να μεταδίδεται στους νέους και μέσω αυτών να φωτίζει σαν φάρος το σύνολο της κοινωνίας, εμπλουτισμένο κάθε φορά με τη νέα σκέψη που γεννιέται στο τώρα. Οι αξίες αυτές δεν είναι άλλες από την ειρήνη, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ισότητα, το σεβασμό στη διαφορετικότητα, τη δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία, το σεβασμό στη φύση.

Η δε κληρονομιά της Ελληνικής Παιδείας είναι βαριά, αφού τα σημαντικότερα είδη της τέχνης, οι σημαντικότεροι κλάδοι της επιστήμης, τα μεγαλύτερα φιλοσοφικά ρεύματα, η ίδια η Δημοκρατία γεννήθηκαν, τιμήθηκαν και μεγαλούργησαν στην Αρχαία Ελλάδα: Επική και Λυρική Ποίηση, Δραματική Ποίηση, δηλαδή το Θέατρο, Φιλοσοφία, Ιστοριογραφία και Ιστορία, Ιατρική, Φυσικές Επιστήμες, Δημοκρατικοί Θεσμοί, το ιδεώδες του Ενεργού Πολίτη, και όλα αυτά σε μία πλούσια και άρτια δομημένη Ελληνική Γλώσσα, που αποτελεί και αυτή από μόνη της σπουδαίο πολιτιστικό επίτευγμα, είναι τα δώρα του Ελληνικού Πολιτισμού στην ανθρωπότητα. Ο έρωτας για τη Γνώση και την Αυτογνωσία, η αέναη αναζήτηση της Αλήθειας, η ευλαβική απόδοση τιμής στον Πατριωτισμό και στην Αυτοθυσία, η απόλυτη επιδίωξη της Υστεροφημίας, ο εκθειασμός της Ειρήνης, η συνεπής και αδιάλειπτη προσπάθεια ορισμού της έννοιας της Ισότητα, της Ισονομίας και της Δικαιοσύνης, η έμπνευση της έννοιας του Ορθού Λόγου (με την έννοια της Λογικής), η ανάπτυξη του Πνεύματος σε αρμονία με το Σώμα, η ίδια η έννοια της αισθητικής, κοινωνικής, πολιτικής και συμπαντικής Αρμονίας, η έννοια του Μέτρου ως στάση ζωής είναι τα θεμέλια που έθεσε ο Ελληνικός Πολιτισμός για να στηριχτεί πάνω τους ο σύγχρονος παγκόσμιος πολιτισμός. 

Η μύηση, λοιπόν, των μαθητών μας σ’ αυτήν τη σπουδαία Εθνική και Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομία αποτελεί πρώτιστο καθήκον και ζωτικής φύσεως σκοπό της Παιδείας και του Πολιτισμού, με την ευρύτερη έννοια των όρων.  Άλλωστε, η ευρύτερη έννοια της Παιδείας ταυτίζεται με την ευρύτερη έννοια του Πολιτισμού, αφού και οι δύο έννοιες περικλείουν το σύνολο των επιτευγμάτων της ανθρωπότητας και έχουν κοινό σκοπό την μετάδοσή τους στους νεώτερους.  Αλλά και η Παιδεία  με την στενότερη έννοια του όρου, δηλαδή του θεσμού της Εκπαίδευσης, ή αλλιώς του οργανωμένου εκπαιδευτικού συστήματος,  αυτά τα ιδεώδη επιδιώκει να εμφυσήσει στους μαθητές μέσω της εγκύκλιας μόρφωσης. Το πετυχαίνει, όμως, αποτελεσματικότερα και με τον πλέον βέλτιστο τρόπο φέρνοντας σε επαφή τα παιδιά με τον Πολιτισμό και μετερχόμενη των μέσων του Πολιτισμού, ιδωμένου, επίσης, με την στενότερη έννοια του όρου, δηλαδή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Και αυτό γιατί η ίδια η ετυμολογία της λέξης «τέχνη» (τίκτω=γεννώ, αόρ. β’ έτεκον, θέμα: τεκ-, από όπου προκύπτει το τεχν-) προδίδει την άρρηκτη και πρωτογενή σχέση της με την έννοια της Γέννησης και της Δημιουργίας. Η ενασχόληση, λοιπόν, των παιδιών με την Τέχνη έχει ως αποτέλεσμα την μεταμόρφωση των ίδιων σε Δημιουργούς. Και αν ο άνθρωπος δεν είναι δημιουργός, δεν είναι ικανός να εσωτερικεύσει και να μετουσιώσει τις αξίες του Πολιτισμού σε αξίες Ζωής.

Όταν, λοιπόν, η Εκπαίδευση χρησιμοποιεί ως όχημα τον Πολιτισμό, τότε το μήνυμα προς τους μαθητές γίνεται αμεσότερο και οι μαθητές μετατρέπονται όχι μόνο σε δέκτες, αλλά και σε συνδιαμορφωτές και σε πομπούς του μηνύματος μέσα από μία διαδικασία διάδρασης που αφορά τόσο τους ίδιους, όσο και τον κοινωνικό τους περίγυρο. Η «άλλη γλώσσα» που χρησιμοποιεί η πολιτιστική δημιουργία μεταμορφώνει το μαθητή σε δημιουργό και παράλληλα τον ανάγει από απλώς ένα μέλος μιας μάζας σε μία ξεχωριστή προσωπικότητα με τη δική της αυταξία, η δε προσωπική συμμετοχή του οποίου προσφέρει προστιθέμενη αξία και στο σύνολο στο οποίο αυτός συμμετέχει. Η προσωπική εμπλοκή, λοιπόν, στη διαδικασία της πολιτιστικής δημιουργίας προσδίδει άλλη, βαθύτερη και ουσιαστικότερη σημασία στην έννοια του ατόμου-μέλους μιας ομάδας και μιας κοινωνίας.

Επιπροσθέτως, η σημασία της προσωπικής επαφής του μαθητή με την καλλιτεχνική δημιουργία ή αλλιώς με τον Πολιτισμό, δεν έγκειται μόνο στο γεγονός ότι συνεπικουρεί στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας «έτσι όπως την επιδιώκει» η Εκπαίδευση, αλλά παράλληλα προσφέρει την απαιτούμενη ελευθερία να αυτοπροσδιορίσει ο κάθε νέος την προσωπική του πορεία ως κοινωνικού και πολιτικού όντος, με την Αριστοτελική έννοια του όρου. Λειτουργεί, δηλαδή, ως έναν βαθμό σαν ένας τρόπος υπέρβασης των ορίων και των πλαισίων που η καθεστηκυία κοινωνική διαμόρφωση επιβάλλει. Μ’ άλλα λόγια, λειτουργεί ως διέξοδος ελευθερίας προσωπικής και κοινωνικής. Άλλωστε, ο δρόμος της ελευθερίας είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για τη μάθηση.

Η αναφορά, ωστόσο, στην καλλιτεχνική δημιουργία συνίσταται κυρίως στην ερασιτεχνική δημιουργία και όχι τόσο στην επαγγελματική. Και αυτό γιατί ο ερασιτεχνισμός βρίσκεται στον αντίποδα του επαγγελματισμού, τόσο ως προς τους στόχους του όσο και ως προς τα μέσα και το αποτέλεσμα. Η προσφυγή πάλι στην ετυμολογία του όρου αποκαλύπτει την πρωταρχική σημασία του ως έρωτα για την τέχνη. Ερασιτεχνισμός σημαίνει μύηση στην πραγματική διαδικασία της δημιουργίας για τον καθένα, είτε είναι προικισμένος με καλλιτεχνικό ταλέντο, είτε όχι. Ακόμη, θεμέλιο της ερασιτεχνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι η προβολή του ίδιου του έργου και του μηνύματος που αυτό κομίζει για την ομάδα και για την  ευρύτερη κοινωνία, και όχι η αυτοπροβολή των καλλιτεχνών ή ο προσπορισμός υλικών ωφελειών, έστω και ως μέσων επιβίωσης των καλλιτεχνών. Στον ερασιτεχνισμό το αποτέλεσμα δεν κρίνεται ως προς την καλλιτεχνική αρτιότητα των μέσων και των εκτελεστών, αλλά ως προς τη συναισθηματική και πνευματική ανάταση και συγκίνηση που επιφέρει ως διαδικασία κάθαρσης και μέθεξης. Επίσης, τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην καλλιτεχνική δημιουργία έχουν συμβολικό και μινιμαλιστικό χαρακτήρα που υπόκεινται στην υπηρεσία της επικοινωνίας του μηνύματος και των φανερών ή υπόγειων αξιών που αυτό πρεσβεύει και όχι στον εντυπωσιασμό. Γι’ αυτό και στον ερασιτεχνισμό τα μέσα συνήθως είναι δημιούργημα των ίδιων των καλλιτεχνών, είναι δηλαδή χειροποίητα, γεγονός που τους προσδίδει εν τέλει μεγαλύτερη καλλιτεχνική αξία. Ακόμη, στον ερασιτεχνισμό οι ρόλοι των συμμετεχόντων καλλιτεχνών δεν είναι αυστηρά προσδιορισμένοι, διότι μεγαλύτερη σημασία αποδίδεται στη συμμετοχή και στο συλλογικό αποτέλεσμα. Τέλος, στον ερασιτεχνισμό δεν απαιτούνται ιδιαίτερες γνώσεις ή δεξιότητες, γιατί αφενός το αποτέλεσμα δεν υπόκειται σε σύγκριση με κάποιο συγκεκριμένο επίπεδο αξιολόγησης, αφετέρου γνώση αποτελεί η ίδια η διαδικασία συμμετοχής και εξαγωγής του μηνύματος, των βαθύτερων αξιών, της ίδιας της Αλήθειας (α-λήθης) του καλλιτεχνικού έργου. 

Στο σημερινό, λοιπόν, σχολείο αυτή η ερασιτεχνική καλλιτεχνική δημιουργία είναι καθημερινά παρούσα και ζώσα και σε αρκετές περιπτώσεις ανθίζουσα. Αυτό συμβαίνει όχι κυρίως εξαιτίας της θεσμικής πρόνοιας της επίσημης Πολιτείας και του καθορισμένου εκπαιδευτικού προγράμματος, αλλά κυρίως  στο μεράκι και την ανάγκη εκπαιδευτικών και μαθητών να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν καταρχάς μεταξύ τους με ένα άλλο διαφορετικό τρόπο.  Εκπλήσσουν πάμπολλες προσπάθειες εκπαιδευτικών και μαθητών, οι οποίοι, παρά τις καθημερινές αντιξοότητες και την έλλειψη κάθε είδους συνδρομής, με μόνο όπλο τους τη συνεργασία, τη συνύπαρξη και το μοίρασμα συναισθημάτων και ιδεών, αφιερώνουν τις δυνάμεις τους στην υπηρεσία του Πολιτισμού. Και στις περισσότερες περιπτώσεις τα αποτελέσματα είναι λαμπρά, με βάση πάντα τα κριτήρια της ερασιτεχνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως παρατέθηκαν παραπάνω.

Αυτήν την αφανή στις περισσότερες των περιπτώσεων δουλειά που συντελείται καθημερινά στα σχολεία μας το σύνολο της κοινωνίας μας δεν την αγκαλιάζει, αν και την αφορά πλήρως, όχι μόνον επειδή πραγματοποιείται από τα παιδιά της ή για τα παιδιά της, αλλά επειδή τα μηνύματά της αφορούν και την ίδια την κοινωνία, το μέλλον της, τις παθογένειές της, τα παράπονα και «τα κατηγορώ» των παιδιών γι’ αυτήν, δηλαδή για όλους εμάς. Η ευρύτερη κοινωνία εκτός της μαθητικής και εκπαιδευτικής κοινότητας αγνοεί ή απαξιώνει αυτό το αλλιώτικο σχολείο, πέρα από τα επίσημα και τα καθιερωμένα.

Αυτό, λοιπόν, το αλλιώτικο σχολείο οφείλει η ευρύτερη κοινωνία, είτε με προσωπική πρωτοβουλία του καθενός πολίτη ξεχωριστά, είτε με πρωτοβουλία των θεσμικών φορέων της να το αγκαλιάσει και να το αναδείξει. Και σ’ αυτό το πλαίσιο καθοριστικός είναι ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία αποτελεί τον εγγύτερο στον πολίτη θεσμό κρατικής εξουσίας, αλλά και τον πιο γνήσιο εκφραστή της τοπικής κοινωνίας. Ακριβός αυτός ο διττός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης την καθιστά τον καλύτερο σύμμαχο, αλλά και τον κυριότερο υπόλογο απέναντι στην μαθητιώσα νεολαία της. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση οφείλει τόσο καθημερινά και καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους να είναι αρωγός στην προσπάθεια της εκπαιδευτικής κοινότητας να υπηρετήσει τον Πολιτισμό μέσα στη σχολική ζωή, όσο και να εισαγάγει θεσμούς που να συνδέουν τη σχολική ζωή, και ιδιαίτερα την καλλιτεχνική παιδεία,  με την ευρύτερη τοπική κοινωνία.  

Ένας τέτοιος θεσμός είναι το μαθητικό φεστιβάλ, που φέτος ο Δήμος μας αποφάσισε να διοργανώσει για πρώτη φορά, προκειμένου να προάγει την αξία της πολιτιστικής δημιουργίας και η σύνδεση της σχολικής ζωής με την ευρύτερη τοπική κοινωνία.

Ειδικότερα, σκοπός αυτού του φεστιβάλ ήταν να αναπτυχθεί η διάδραση ανάμεσα στις ίδιες τις σχολικές κοινότητες, να έρθουν σε επαφή και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς  από διαφορετικές σχολικές μονάδες, να ανταλλάξουν μηνύματα, να θαυμάσουν ο ένας τη δουλειά του άλλου, να χειροκροτήσουν ο ένας τον κόπο του άλλου, να αλληλοεπηρεαστούν ο ένας από τη σκέψη και τα συναισθήματα του άλλου, να εμπνευστούν ο ένας από την πρωτοτυπία του άλλου.  Άλλωστε, αυτή η αλληλεπίδραση, είναι ο πλέον κατάλληλος τρόπος για να την περαιτέρω ανάπτυξη και πρόοδο του καθενός.

Η αλληλεπίδραση όμως συνεπάγεται και την αλληλογνωριμία. Γιατί η κάθε μια σχολική κοινότητα, προκειμένου να επικοινωνήσει το μήνυμά της με τις υπόλοιπες, καταθέτει το ιδιαίτερο στίγμα της, τα ιδιαίτερα χαρίσματά της, τις ιδιαίτερες καταβολές της, αξιοποιεί τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του τόπου της, καταθέτει λοιπόν κι ένα κομμάτι του εαυτού της. Επίσης, μαθαίνει την αξία του αλληλοσεβασμού, της αυτοπειθαρχίας και της συνύπαρξης, γεγονός που συμβάλει στην εξάλειψη φαινομένων τοπικισμού.

Παράλληλα, στόχος μας ήταν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης στους μαθητές μας. Η δύναμη του χειροκροτήματος και των συγχαρητηρίων, όχι μόνο των γονιών τους και των δασκάλων τους, αλλά και ενός μεγαλύτερου ακροατηρίου που τους αφουγκράζεται με προσοχή και ενθουσιάζεται από αυτούς, μετατρέπεται σε μοχλό που είναι ικανός να βγάλει από μέσα τους άγνωστες γι’ αυτούς ικανότητες και πλευρές του χαρακτήρα τους. Η εκδήλωση θαυμασμού είναι ικανή να τους μεταδώσει δύναμη και την πεποίθηση ότι ο λόγος τους εισακούεται και το μήνυμά τους γίνεται αποδεκτό και να εγκαθιδρύσει την πίστη ότι είναι ενεργό μέρος της ίδιας της κοινωνίας.

Ταυτόχρονα, επιδίωξή μας ήταν να τονίσουμε ότι οι μαθητές μας δεν πρέπει να είναι και δεν είναι παθητικοί δέκτες του κάθε επαγγελματικού πολιτιστικού προϊόντος, αλλά ως δημιουργοί και ως ενεργοί συμμέτοχοι σε δραστηριότητες καλλιτεχνικής δημιουργίας καλλιεργούν την κριτική τους σκέψη και υιοθετούν κριτική στάση απέναντι στο ευρύτερο καλλιτεχνικό και πολιτιστικό «γίγνεσθαι».

Από την άλλη πλευρά, σκοπός μας δεν ήταν απλώς να παρουσιάσουμε στο ευρύ κοινό την υπάρχουσα καλλιτεχνική δημιουργία των μαθητών και των εκπαιδευτικών μας, με μοναδικό σκοπό την προβολή. Η προβολή δεν έχει αξία από μόνη της. Ο σκοπός μας ήταν πιο φιλόδοξος και επετεύχθη. Ήταν να εκπλήξουμε ή έστω να υπενθυμίσουμε στην ευρύτερη κοινωνία ότι οι μαθητές μας είναι πιο δημιουργικοί από όσο αυτή φαντάζεται, και να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές να μοιραστούν με την κοινωνία τα οράματά τους, τις αξίες τους, τα όνειρά τους, τον κόσμο που αυτά ονειρεύονται και προσδοκούν. Σκοπός μας ήταν να δοθεί ένα δημόσιο βήμα στα παιδιά μας να παρέμβουν με το δικό τους τρόπο στην κοινωνία και να της στείλουν τα μηνύματά τους. Να δείξουν ότι υπάρχει στην αφάνεια ένα πιο πλούσιο σε περιεχόμενο σχολείο, που καλλιεργεί πιο ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών, που αγωνιά για την ίδια την κοινωνία και τη νοιάζεται πολύ περισσότερο απ’ όσο η κοινωνία νοιάζεται για την πραγματική σχολική ζωή, αυτή που βρίσκεται πέρα από τους βαθμούς και τις επιδόσεις. Άλλωστε, η αθωότητα, η ζωντάνια και προπαντός η ειλικρίνεια των παιδιών είναι ο καλύτερος τρόπος να ξαναθυμηθούμε οι μεγάλοι τις πραγματικές αξίες που δίνουν νόημα στη ζωή μας.

Ωστόσο, ο πιο σημαντικός σκοπός μας ήταν να αποδώσουμε στην ξενόφερτη λέξη του φεστιβάλ το πραγματικό ελληνικό της περιεχόμενο. Φεστιβάλ σημαίνει γιορτή. Και γιορτή στην αρχαία, αλλά και στη νέα ελληνική γλώσσα σημαίνει απόδοση τιμής. Επομένως, πραγματική μας επιδίωξη ήταν η απόδοση τιμής στο σύνολο της σχολικής κοινότητας, μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, με πρωταγωνιστές όπως είναι φυσικό τους μαθητές, για την τεράστια προσφορά τους στην κοινωνία.

Οι μαθητές δημιουργοί και πρωταγωνιστές, λοιπόν, τις πέντε υπέροχες μέρες που ζήσαμε μας έδωσαν την ευκαιρία να απολαύσουμε σε πολύ υψηλό επίπεδο - από άποψη πολιτιστικής παιδείας - όλα σχεδόν τα είδη της ερασιτεχνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πλημμύρισαν το μεγάλο Αμφιθέατρο με μουσική, τραγούδι, θέατρο, χορό,  αθλοπαιδιές, κινηματογράφο, ζωγραφική (σκηνικών). Μας έφεραν κοντά στην παράδοση, μας αναβίωσαν και μας γνώρισαν την τοπική μας ιστορία, τα τοπικά μας έθιμα και τα τοπικά μας μνημεία, μας μετέφεραν τα διαχρονικά μηνύματα της αρχαίας αττικής κωμωδίας, μας ψυχαγώγησαν με σύγχρονη έντεχνη μουσική, μας συγκίνησαν με τους στίχους και τη μουσική σπουδαίων ποιητών και συνθετών μας, μας έφεραν σε επαφή με σύγχρονους σπουδαίους λογοτέχνες (θεατρικούς συγγραφείς), απολαύσαμε κλασική μουσική, μας πρόβαλαν με πρωτότυπο τρόπο μηνύματα για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανακύκλωση, μας εντυπωσίασαν για την ομορφιά της αθλητικής παιδείας, μας μίλησαν για τη δύναμη της αγάπης και για το σεβασμό στη διαφορετικότητα.

Δικαιολογημένος, λοιπόν, ο ενθουσιασμός μας και η περηφάνια μας για το αλλιώτικο σχολείο που υπάρχει και βγαίνει στο προσκήνιο, για την ομορφιά της ψυχής και του πνεύματος των μαθητών μας.

Οι μαθητές μας και οι εκπαιδευτικοί μας μάς υπενθύμισαν ότι δεν είναι μόνον αριθμοί, εξεταστέα ύλη, διαγωνίσματα, εξετάσεις, βαθμοί, τιμωρίες, απουσίες. Είναι άνθρωποι που συγκινούνται (συν-κινούνται) και συγκινούν (συν-κινούν) κι εμάς.

Οι μαθητές μας μάς απέδειξαν ότι είναι ικανοί να μας συνεπαίρνουν σε ταξίδια του νου και τη ψυχής. Τους ευχαριστούμε. Ως γονείς, ως μεγαλύτεροι, ως επιφορτισμένοι με το καθήκον να τους συμβουλεύουμε και να τους διδάσκουμε, ας διδαχθούμε κι εμείς από αυτούς.

Ο Δήμαρχος Εμμανουήλ Καρράς